H KABAΛΑ ΕΧΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΦΡΟΥΡΙΟ Η ΚΑΣΤΡΟ

Αν και σεβόμαστε απόλυτα την αντίθετη άποψη που εκφράζει η επιστολή της αρχαιολόγου Κ. Δάκαρη, την οποία δημοσιεύουμε σήμερα θα επιχειρήσουμε να κάνουμε μια μεγαλύτερη ανάλυση και θα επιχειρηματολογήσουμε χωρίς να θέλουμε να κάνουμε τους ειδικούς. Στην γλωσσολογία στα τόσα χρόνια της δημοσιογραφίας καταλάβαμε ότι υπάρχουν δυό «σχολές». Η μια υιοθετεί αμέσως ένα συνηθισμένο γλωσσικό λάθος και λέει, ότι αφού χρησιμοποιείται για ένα μικρό διάστημα η λάθος αυτή λέξη, πριν ακόμη αφομοιωθεί δικαιούται να ενταχθεί στο λεξικό της Ελληνικής γλώσσας, ως σωστή ή ως τοπική ή φυλετική παραφθορά.

Για παράδειγμα αναφέρουμε το γνωστό ποδοσφαιρικό «Βούλγαροι» του Γ. Μπαμπινιώτη, που φωνάζουν ορισμένοι φανατικοί ομάδων της Αθήνας για να χαρακτηρίσουν τους βορειοελλαδίτες φίλαθλους και ο καλός κατά τα άλλα επιστήμονας το υιοθέτησε και απέδωσε αυτόν τον χαρακτηρισμό στους βορειοελλαδίτες. Η άλλη «σχολή» με μεγάλη δυσκολία εντάσσει την λάθος λέξη και αφού εξαντληθούν όλα τα χρονικά περιθώρια αιώρησης πριν από την αφομοίωση, για να την υιοθετήσουν. Πιστεύουμε ότι η δεύτερη «σχολή» είναι η πιο σωστή. Σε περίπτωση που υπάρχει για κάποια έννοια μια λέξη με ελληνική ρίζα και μια ξενόφερτη, σαφώς και θα προτιμήσουμε η χρήση της ελληνικής λέξης και θα απορρίψουμε την ξενόφερτη. Η αλήθεια είναι πως υπάρχει γενικώς μια σύγχυση αναφορικά με το ζήτημα που είχαμε επισημάνει σε σχόλιό μας, για το αν η Καβάλα έχει «Κάστρο» ή «Φρούριο».

Το πρόβλημα όμως είναι, ότι η σύγχυση αυτή πέρασε ακόμη και σε ορισμένα λεξικά, επιστημόνων εγνωσμένου κύρους. Μπέρδεψαν και ταύτισαν τις δυο επίμαχες αυτές λέξεις, ενώ ακόμη και σε ότι αφορά την προέλευσή τους διαφέρουν. Η λέξη «Φρούριο» είναι λέξη ελληνική που την βρίσκουμε και στην αρχαία και στην καθαρεύουσα και στη δημοτική γλώσσα. Γενικώς με τη λέξη αυτή χαρακτηρίζαμε, κάθε είδους οχυρωματικό έργο και το περίκλειστο οχυρωματικό έργο (τείχη) γύρω από μια πόλη ή χωριό, ή συμπαγές στρατιωτικό οχυρωματικό έργο (φρουρά). Γι’ αυτό και ο διοικητής φρουρίου, ανώτερος αξιωματικός στρατ. Διοικητής πόλεως ή περιοχής, από τα πολύ παλιά χρόνια Φρούραρχος και όχι Καστράρχης.

Την έχουμε δε δανείσει και σε άλλες γλώσσες του δυτικού πολιτισμού, όπου χρησιμοποιείται συχνότατα με την λατινοφανή ρίζα frurio.

Η λέξη Κάστρο δεν έχει ελληνική ρίζα, αλλά προέρχεται από την λατινική λέξη castra που σημαίνει στρατόπεδο. Στην προσπάθειά της η λέξη αυτή να εκτοπίσει την ελληνική λέξη Φρούριο και να καταλάβει τη θέση της έγινε μια υποχώρηση, που δεν είναι παρά η διάκριση που αναφέραμε. Το Φρούριο, έφτασε να σημαίνει περίκλειστο οχυρό προστασίας ενός χωριού ή πόλης αποκλειστικά σε ύψωμα, ενώ έμεινε χώρος στο Κάστρο να σημαίνει συμπαγές οχυρωματικό έργο, κυρίως στρατιωτικό, και σε ύψωμα και σε πεδιάδα. Με την έννοια αυτή, Κάστρο είναι αυτό της πόλης της Ρόδου, αφού αποτελεί ενιαίο προστατευμένο συγκρότημα και που δεν είναι ανεπτυγμένο σε ύψωμα. Η δε λέξη Οχυρό, χρησιμοποιείται στα λεξικά προκειμένου να περιγράψουν τις έννοιες του Φρουρίου και του Κάστρου, αλλά σε καμιά περίπτωση ως παρεμφερής έννοια, δεν μπορεί να ταυτιστεί με τις έννοιες του Φρουρίου και του Κάστρου. Οχυρό, είναι αυτό του ΛΙΣΣΕ στο Κ. Νευροκόπι, του Ρούπελ, της Νυμφαίας, Μεταξά, Εχίνου κλπ.

Στην Καβάλα, από παιδιά ξέραμε ότι υπάρχει Φρούριο. Όταν τότε έλεγες για το Κάστρο της Καβάλας, κανείς δεν θα καταλάβαινε τι εννοείς. Τώρα αν κάποιος θελήσει να μιλήσει για την «Ακρόπολη» της Καβάλας, αυτό δεν θα είναι γραμματικά λάθος, αλλά καθόλου δεν θα δείξει ότι αναφέρεται στο Φρούριο. Κι αν κάποιοι θελήσουν να επιμείνουν να αναφέρουν το Φρούριο της Καβάλας ως Ακρόπολη, έστω κι αν δεν το κάνουν επίτηδες, οι γηγενείς, δεν θα επιτρέψουμε αυτό να αλλάξει την παλιά του ονομασία. Στο κάτω κάτω, ακόμη κι αν μπορούσε να αποδειχθεί ότι το Φρούριο έπρεπε να ονομάζεται Κάστρο γραμματικά, αυτό δεν μπορεί να αλλάξει, γιατί αποτελεί πια τοπωνύμιο. Το παράδειγμα της κ. Κ. Δάκαρη με τις Καμάρες είναι τουλάχιστον ατυχές δεδομένου ότι η λέξη Καμάρες, είναι σαφώς η ονομασία του συγκεκριμένου έργου, ενώ το «Υδραγωγείο» ή το «Μεσαιωνικό Υδραγωγείο» είναι ο προσδιορισμός της χρήσης οποιουδήποτε τέτοιου έργου.

Η απάντηση της κ. Κ. Δάκαρη, θα περιμέναμε να είναι πιο λεπτομερής και πιο εμπεριστατωμένη. Στην επιστολή της καθόλου δεν επιχειρηματολογεί γραμματικά, για να μας πείσει για το λάθος της εκτίμησής μας. Αναφέρει μόνο λεξικά, τα οποία κατά τη γνώμη της θεωρούν το φρούριο, το κάστρο και το οχυρό, ως συνώνυμα. Εξηγήσαμε και πιο πάνω, ότι οι λέξεις που χρησιμοποιούνται στα ερμηνευτικά λεξικά, για να ερμηνεύσουν μια λέξη δεν είναι υποχρεωτικά συνώνυμα, αλλά και λέξεις με παράλληλη ή εγγύτερη ερμηνεία. Η κ. Κ. Δάκαρη, αναφέρει πως και εννιά συγκεκριμένοι επιστήμονες εγνωσμένου κύρους, χρησιμοποιούν τους όρους Φρούριο, Κάστρο, Οχυρό, χωρίς να κάνουν διάκριση. Κατ’ αρχήν αυτό σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αποτελεί σοβαρό επιχείρημα, αφού στην επιστημονική έρευνα τίποτα δεν αποδεικνύεται επειδή και μόνο κάποιος έτσι το χρησιμοποίησε. Ίσως να είναι ενισχυτικό της όλης προσπάθειας τεκμηρίωσης, όχι όμως απόδειξη. Τους Γ. Μπακαλάκη, Δημ. Λαζαρίδη, Χ. Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Κ. Τσουρή, Νίκο Καραγιαννακίδη και Κυρ. Λυκουρίνο, είχαμε ή έχουμε προσωπική σχέση και γνωρίζουμε απόλυτα την επιστημονική τους επάρκεια. Η λάθος χρήση μιας έννοιας, που δεν σκέφτηκαν ίσως να διερευνήσουν για την ορθότητά της, δεν τους αφαιρεί ούτε τρίχα από το κύρος και την καταξίωσή τους. Κάποιοι απ’ αυτούς, που δεν είναι γεννημένοι και μεγαλωμένοι στην Καβάλα, θα ήταν πιο πιθανό να μην γνώριζαν τη σημασία της διάκρισης των όρων του Φρουρίου και του Κάστρου, για τους καβαλιώτες. Ωστόσο, δεν μπορούμε να πούμε ακριβώς το ίδιο και για την κ. Κ. Δάκαρη, η οποία επιχείρησε να προσεγγίσει το θέμα τελείως επιπόλαια, χωρίς να εντρυφήσει στο ελάχιστο, ίσως θεωρώντας ότι είναι κάτοχος της αλήθειας, τόσο, που δεν χρειαζόταν να μπει στον κόπο να ψάξει το θέμα, ή ίσως να θεώρησε ότι η επιστημοσύνη της μπορεί από μόνη της να καταρρίψει τα δικά μας επιχειρήματα, ενός μόνο σχολίου εφημερίδας.

Ωστόσο, την ευχαριστούμε που με την απάντησή της, μας έδωσε την ευκαιρία να διερευνήσουμε άμεσα και σε βάθος ένα ζήτημα, που χρόνια τώρα μας απασχολεί, για το αν η Καβάλα, έχει Φρούριο ή Κάστρο.

Η επιστολή της κ. Κ. Δάκαρη

Η Καβάλα έχει φρούριο ή αλλιώς κάστρο, τείχη, οχύρωση κ.λπ.

Αναφορικά με το δημοσίευμα της εφημερίδας σας στο φύλλο της 07/07/2010 με τίτλο «‘‘Κάστρο’’ ή ‘‘Φρούριο’’ έχει η Καβάλα;;;» έχουμε να κάνουμε τα παρακάτω σχόλια προς ενημέρωση των αναγνωστών και δική σας:

Στα βασικά λεξικά της ελληνικής γλώσσας (βλ. ενδεικτικά Δ. Δημητράκου, Εμμ. Κριαρά, Γ. Μπαμπινιώτη, H. G.Liddell-R.Scott) οι όροι φρούριο, κάστρο, και οχυρό δίδονται ως συνώνυμοι και σημαίνουν έναν οχυρό κατοικημένο τόπο ή μια οχυρωμένη θέση σε ύψωμα με μόνιμα έργα που αποσκοπούν στην υπεράσπισή τους.

Εάν λάβει κανείς υπόψη του την τοπική βιβλιογραφία για την πόλη της Καβάλας, θα διαπιστώσει ότι καταξιωμένοι επιστήμονες, όπως οι Γ. Μπα-καλάκης, Δ. Λαζαρίδης, Χ. Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Αιμ. Στεφανίδου, Φ. Μαλλούχου- S. Tufano, Κ. Τσουρής, Ν. Καραγιαννακίδης, Κ. Λυκουρίνος κ.ά. χρησιμοποιούν όλους τους παραπάνω όρους και μερικούς άλλους ακόμη για το λόγο ότι σημαίνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα. Δεν ισχύει φυσικά κάτι διαφορετικό και στην ευρύτερη βιβλιογραφία για τα κάστρα και, εξ όσων λίγων γνωρίζουμε, κανείς δεν επιχείρησε ποτέ κάποια διάκριση μεταξύ τους.

Στις τοπικές κοινωνίες επικρατούν συχνά κάποιοι συγκεκριμένοι όροι, ελληνικοί ή ξενικής προέλευσης, για να υποδηλώσουν το κάστρο ή ένα συγκεκριμένο μέρος του ή ακόμη μια άλλη χαρακτηριστική παλαιά κατασκευή. Τα σχετικά παραδείγματα είναι αναρίθμητα, αλλά για να μην μακρηγορήσουμε πολύ, ας αναρωτηθούμε αν είναι λάθος να αποκαλέσουμε το μνημειακό Υδραγωγείο της Καβάλας, το γνωστό στους ντόπιους ως «Καμάρες», «Υδραγωγείο» ή «Μεσαιωνικό Υδραγωγείο», όπως είναι η καθιερωμένη επιστημονική ονομασία του.

Έτσι, θα μας επιτρέψετε να λέμε ότι η Καβάλα έχει κάστρο, φρούριο, τείχη, οχύρωση, αμυντικό ή οχυρωματικό περίβολο! Πηγη www.k-typos.gr